Stopnarkotik.az saytının oxucularına təqdim etdiyimiz bu məqalənin əsas məqsədi narkotik vasitələrin və psixotrop maddələrin qanunsuz dövriyyəsinin terror təşkilatlarının maliyyələşdirilməsində rolunu müəyyən etməkdir. Kimsəyə sirr deyil ki, narkotik vasitələrin və psixotrop maddələrin qanunsuz dövriyyəsindən əldə edilən gəlirlər bəzi terror təşkilatları üçün əsas maliyyə mənbəyidir. Narkotik ticarətindən əldə edilən gəlirlər bütün fəaliyyətləri maliyyələşdirmək üçün istifadə edilə bildiyindən, terror təşkilatlarının məqsədlərinə də çatmağa kömək edir. Narkotik tacirləri terrorçuların təşkilatlanma metodları, silah tədarükləri və gizli təşkilatlara daxil olma imkanlarından istifadə edərkən, terrorçu təşkilatlar da narkotik maddəni bir gəlir mənbəyi kimi istifadə edir və əldə edilən çirkli pulun yuyulmasında narkotik tacirlərinin metodları və imkanlarından maksimum səviyyədə istifadə edir. Narkotik maddə ticarətinin terrorun ayrılmaz hissəsi olduğu və narkotik maddə ticarətinin terrorun bir növ bataqlığı olduğu da vurğulanır.
Öncə onu qeyd edək ki, narkotik vasitələrin və psixotrop maddələrin qanunsuz dövriyyəsi 1980-ci illərə qədər terrorizmin maliyyələşdirilməsində mühüm gəlir mənbəyinə çevrilməmişdir. Bir çox terror təşkilatları əsasən siyasi-ideoloji səbəblərə görə narkotik biznesində əhəmiyyətli dərəcədə iştirak etməkdən uzaq durmuşlar. Soyuq müharibə bitdikdən sonra bəzi terror təşkilatları yanaşmalarını dəyişdirdilər və narkotik ticarətini əsas gəlir mənbələrindən birinə çevirdilər. Bu müddətdə bir çox böyük və kiçik təşkilat narkotik ticarəti ilə az-çox məşğul idi. Təşkilatların müdafiə etdiyi ideologiya və ya əldə etmədikləri siyasi hədəflərin təbiəti narkotikdən gəlir əldə etmələrinə mane olmadı.
Narkotik vasitələrin və psixotrop maddələrin qanunsuz dövriyyəsindən əldə edilən gəlirlər, xüsusilə böyük məbləğlərə çatdıqda, terror təşkilatlarının sağ qalmasına və güclənməsinə ciddi töhfə verir. Digər tərəfdən, terrorizmin cinayətkarlıqla əlaqəsi haqqında tezis ədəbiyyatında göstərildiyi kimi, aşağıda müzakirə ediləcək, narkotik gəlirlərinin əldə edilməsində istifadə olunan üsullar və qüvvəyə minən münasibətlər arasında təşkilatın identifikasiyası, təşkilat daxilində tarazlıq, təşkilat üzvlərinin sədaqəti və liderə sədaqət, təşkilatın münasibətləri (rəqib terror təşkilatları və cinayətkar təşkilatlarla, fəaliyyət göstərdiyi dövlətlə və digər dövlətlərlə) bu, onunla əlaqəli mənfi cəhətlər yaratması ilə əlaqədardır.
Bu məqalədə narkotik ticarəti ilə ən çox məşğul olan təşkilatların gördükləri tədbirlər sayəsində siyasi kimliklərini qoruya bildikləri və eyni zamanda terror və mütəşəkkil cinayətkar bir təşkilat olaraq varlıqlarını qoruya bildikləri fərziyyəsi araşdırılacaqdır. Bu məqsədlə, ilk növbədə, terror təşkilatlarının narkotik ticarətinə yönəlməsi fenomeni və əsas səbəbləri göstəriləcəkdir.
Terror təşkilatlarının narkotik vasitələrin və psixotrop maddələrin qanunsuz dövriyyəsinə müraciət etməsinin həlledici səbəbi gəlir əldə etməkdir. Müvafiq olaraq terror təşkilatlarını gəlir mənbələri tapmaq üçün əhəmiyyətli səy göstərməyə sövq edən iki əsas hadisədən tez-tez bəhs olunur. İlk hadisə, soyuq müharibənin sona çatması ilə terror təşkilatlarına xarici dövlət dəstəyinin azalması idi. Soyuq müharibə dövründə supergüclər yüksək rəqabət bölgələrində onlarla birlikdə fəaliyyət göstərən dövlətlərə (surroqat dövlətlərə) əhəmiyyətli dərəcədə kömək etdilər. Dövlətlərin təşkilatlara verdiyi maliyyə dəstəyinin dəqiq miqdarı bəlli deyildir. Bütün hesablara görə, bu məbləğ təşkilatların fəaliyyətlərini müntəzəm olaraq davam etdirmələri üçün kifayətdir. Surroqatlara dəstək praktikası soyuq müharibə bitdikdən sonra dayandırıldı. Beləliklə, surroqat dövlətlərin təşkilatlara dəstək vermək imkanları da xeyli azaldı. Xarici dəstəyin azalması təşkilatları yeni mənbələr axtarmağa sövq etdi.
İkinci hadisə 11 sentyabr hücumlarından sonra terrorizmin maliyyələşdirmə mənbələrinə qarşı görülən tədbirlərdir. Bu tədbirlərin təsir göstərməsi terror təşkilatlarının qaynaq çatışmazlığını daha da artırdı. Yeni mənbələr əldə etmək istəyən təşkilatlar ümumiyyətlə qaçaqmalçılığa üz tutdular, şərtləri əlverişli olanlar da narkotik ticarəti ilə məşğul oldular. Həmin dövrdə faktiki olaraq terror təşkilatları bu ərazilərdə gəlir əldə edə biləcək hər cür mənbəyə (məsələn, qiymətli metalların çıxarılması və qaçaqmalçılığı, neft məhsullarının qaçaqmalçılığı, antik əşyaların qaçaqmalçılığı və insan alveri) maraq göstərdilər. Lakin narkotiklər böyük gəlir əldə etmək qabiliyyətinə görə həmişə diqqət mərkəzində olub. Narkotik vasitələr asanlıqla transfer edilən bir maddədir. Narkotik vasitələrin və psixotrop maddələrin istehsal olunduğu yerdə qiyməti ilə son istehlakçının ödədiyi qiymət arasında böyük bir dekommunizasiya var və bəzən bu fərq minlərlə dəfə çox ola bilər. Dekommunizasiya qiymətlərindəki bu fərq, fermerdən son istehlakçıya qədər ara iştirakçıların yüksək gəlir əldə etməsi üçün kifayətdir. Həmçinin, təşkilat müxtəlif vasitələrlə narkotik vasitələrin ticarətindən özünə pay ala bilməkdədir. Məsələn, narkotik bitkisi yetişdirən fermerdən, təmizlənmiş xammal istehsal edən müəssisələrdən və əldə edilmiş məhsulu ölkə xaricində vergi və ya komissiya adı altında ixrac edənlərdən və küçədə narkotik satanlardan pul almaq imkanı var.
Narkotik vasitələrin və psixotrop maddələrin qanunsuz dövriyyəsindən yüksək gəlir əldə etmək potensialına baxmayaraq, müxtəlif səbəblərdən yalnız müəyyən sayda təşkilat böyük və davamlı narkotik gəlirləri əldə etmişdir. Birincisi, bir təşkilatın narkotikdən böyük gəlir əldə etməsi, işlədiyi sahədə təsirinin olub-olmamasından asılıdır. Əks təqdirdə, birdəfəlik və ya az gəlir gətirən narkotik deyilsə, narkotik kartelləri 1980-ci illərdə Meksika və ya Kolumbiyada olduğu kimi bu sahədə də söz sahibi olacaqlar.
İkincisi, təşkilatın çox miqdarda narkotik yetişdirildiyi ərazilərdə və ya narkotik ticarəti baxımından ona üstünlük verəcək coğrafiyada fəaliyyət göstərməsi vacibdir. Lakin qeyd edtmək lazımdır ki, bəzi terror təşkilatlarının əlaqələri səbəbindən narkotik ticarəti ilə məşğul olduğu iddiaları coğrafi mövqe ilə bağlı yuxarıdakı fikirləri pozur.
Üçüncüsü, alternativ mənbələrdən gəlir əldə etməyi bacaran təşkilatlar, nüfuzlu təşkilatlar olsalar da, narkotik ticarəti ilə çox məşğul olmurlar. Həmçinin həmin təşkilatların narkotik vasitələrin və psixotrop maddələrin qanunsuz dövriyyəsindən əldə etdikləri gəlirlər bu təşkilatların əsas gəlirlərindən biri olacaq səviyyəyə çatmadı.
Narkotik vasitələrin və psixotrop maddələrin qanunsuz dövriyyəsi nəticəsində əldə olunan gəlirləri bu gün ən çox diqqət çəkən təşkilatlardan biri “Taliban”dır. Bu təşkilatın narkotik ticarəti ilə məşğul olmaq üçün özünəməxsus səbəbləri olsa da, əsas səbəb gəlir əldə etməkdir. Hər bir təşkilatın ümumi gəliri bəlli olmadığı kimi narkotiklə əlaqəli gəlirlərin miqdarı ilə bağlı fərqli rəqəmlər var. Eyni zamanda, hər bir təşkilatın gəlirləri zamanla dəyişir.
Marksist ideologiyaya sadiq qalaraq Kolumbiya İnqilabçı Silahlı Qüvvələri (FARC) uzun müddət (1964-cü ildə qurulduğu gündən 1982-ci ilə qədər) təşkilatın işinə zərər verəcəyindən qorxaraq narkotik işindən uzaq durdu. Bu dövrdə təşkilatın maliyyə imkanları məhdud idi. 1990-cı illərdə Kolumbiyanın cənubu ən çox koka yarpağının yetişdirildiyi əraziyə çevrildi. 1990-cı illərin başlanğıcında FARC yerli koka yarpağı istehsal edən kəndliləri böyük torpaq sahiblərindən və bunun müqabilində koka yarpaqlarından və kokain pastasından az miqdarda vergi almağa başladı. 2000-ci illərdə təşkilat narkotik ticarəti ilə daha çox məşğul oldu. Təşkilatın xammalın təmizlənməsi üçün istehsal müəssisələri qurduğu və ya mövcud istehsal müəssisələrindən xərac aldığı və beynəlxalq kokain daşınmasında iştirak etdiyi bilinir.
FARC-ın narkotiklə əlaqəli gəlirlərinin 2000-ci illərin ortalarında zirvəyə çatdığı düşünülür. Ancaq gəlir miqdarı ilə bağlı rəqəmlər fərqlidir. Bu gəlirin minimum 100 milyon dollardan maksimum bir neçə milyard dollara qədər olduğu iddiaları var. Müxtəlif qiymətləndirmə metodlarına görə, təşkilatın 2000-ci illərdə 400-500 milyon dollar arasında narkotik gəliri əldə etdiyi ağlabatan hesab olunur.
(Ardı var)
Əntiqə ŞÜKÜROVA
