Leyla Məmişova: “Narkomaniyanın müalicəsinin əlçatan olması dövlətin sağlam cəmiyyət yaratmaq məqsədini güdməsi baxımından kritik əhəmiyyət daşıyır”
Yeniyetmə və gəncləri narkotikdən uzaq tutmaq üçün ilk növbədə maarifləndirmə aparılmalıdır. Məktəblərdə və universitetlərdə narkotiklərin fiziki, psixoloji və sosial zərərləri haqqında ətraflı məlumat verilməlidir. Gənclər narkomaniyanın qısamüddətli "zövq" yaratmaqdan daha çox, uzunmüddətli zərər verdiyini anlamalıdırlar”.
Bu haqda Bakı Şəhər Narkoloji Mərkəzin klinik psixoloqu Leyla Məmişova bildirib. Günümüzdə narkomaniya ilə mübarizənin hər bir cəmiyyət üçün zəruri olduğunu qeyd edən L.Məmişova deyir ki, bunun üçün ilk növbədə yeniyetmə və gəncləri sağlam həyat tərzinə yönləndirmək lazımdır: “Onların asudə vaxtlarını sağlam və faydalı şəkildə keçirmələri üçün idman tədbirləri, rəqs, musiqi və digər mədəni fəaliyyətlər təşkil edilməlidir. Aktiv və məşğul həyat tərzi narkotiklərə marağı azaltmağa kömək edir”.
(Əvvəli bu linkdə: "Maarifçilik genişləndirilməli, cəzalar sərtləşdirilməlidir...")
Leyla Məmişova vurğuladı ki, narkomaniyanın zərərləri ilə bağlı maarifləndirmə işi erkən yaşlardan başlamalıdır: “Çünki gənclər, xüsusilə yeniyetmələr və orta məktəb şagirdləri narkotiklərin təsiri altına düşə biləcək ən həssas yaş qrupudur. Bu səbəbdən, maarifləndirmə fəaliyyətləri gəncləri sağlam həyat tərzini qəbul etməyə və zərərli vərdişlərdən uzaq durmağa yönəltməli, həmçinin narkomaniya ilə mübarizədə onların fəal iştirakını təmin etməlidir.
Maarifləndirmə işinə başlanması üçün ən ideal dövr 10-12 yaş arasındadır. Bu yaş dövründə uşaqlar və yeniyetmələr artıq sosial və psixoloji inkişaf mərhələsində olurlar və narkotiklərin təsirlərini başa düşə biləcək səviyyəyə gəlirlər.
İbtidai siniflərdə (1-5-ci siniflər) oxuyan şagirdlərə narkotiklərə və digər zərərli vərdişlərə qarşı ümumi məlumatlar verilməli, uşaqların sağlam həyat tərzi barədə bilikləri artırılmalıdır. Burada əsasən təlimatlar və sadə təsvirlər, məsələn, narkotiklərin vücud və ruhi vəziyyətə necə təsir etdiyi, sağlamlıq problemlərinə səbəb ola biləcəyi kimi məqamlar üzərində dayanıla bilər.
Orta sinflərdə (6-9-cu siniflər) daha dərin və elmi yanaşmalar tətbiq edilməli, narkotik maddələrin insan orqanizminə və psixikasına təsiri, sosial və hüquqi nəticələri, eləcə də zərərli vərdişlərin formalaşması ilə bağlı müzakirələr aparılmalıdır. Orta məktəblərdə qrup şəklində müzakirələr, qonaqların dəvəti ilə seminarlar və təqdimatlar təşkil oluna bilər”.
L.Məmişova hesab edir ki, orta məktəblərdə sağlam həyat tərzi və düzgün qidalanma, fiziki fəaliyyət və psixoloji sağlamlıq məsələləri barədə maarifləndirmə tədbirləri təşkil edilməlidir: “Məktəblərdə narkomaniya ilə bağlı müzakirələr, qonaqların iştirak etdiyi seminarlar və mövzu ilə bağlı praktik təcrübələr, yəni narkotiklərin zərərləri ilə bağlı təsirli video və real həyat nümunələri təşkil edilə bilər.
Məşhur şəxslərin, mütəxəssislərin (psixoloqlar, narkoloqlar) iştirak etdiyi təlimlər şagirdlərin diqqətini daha çox cəlb edə bilər.
Məktəblərdə uşaqlara təzyiq altında qalmaq, düzgün qərarlar qəbul etmək və stresslə başa çıxmaq bacarıqları öyrədilməlidir. Bu, narkotiklərin cazibəsinə düşməmək üçün vacibdir”.
Leyla xanım belə düşünür ki, Azərbaycanda narkomaniyanın yeniyetmə və gənclər arasında yayılması çoxşaxəli və mürəkkəb bir problemdir: “Biz bu problemdə əsasən 3 faktordan danışırıq: sosial, bioloji, psixoloji. Bioloji faktorlar dedikdə, burada genetik meyllilik nəzərdə tutulur. Ailə üzvləri arasında narkotik asılılığı olan gənclər risk qrupuna aid edilir. Bir çox gənc narkotiklərə stress və təzyiqlərdən qaçmaq məqsədilə müraciət edir. Təhsil təzyiqləri, ailə və sosial münasibətlər, şəxsi uğursuzluqlar gəncləri əhval-ruhiyyə pozuntularına və depressiyaya itələyə bilər. Ailədaxili münasibətlər, xüsusilə də valideynlər arasındakı münaqişələr və zorakılıq, uşaqlarda emosional və psixoloji problemlərə yol aça bilər. Belə şəraitdə, gənclər özlərini təcrid olunmuş və kimsəsiz hiss edə bilər və narkotiklər bu boşluğu doldurmaq üçün bir vasitə kimi görünə bilər. Eyni zamanda, ailənin narkotiklərə qarşı laqeydliyi və ya məhdud məlumatlandırma səviyyəsi də bu problemə təkan verə bilər.
Gənclərin əksəriyyəti öz həyatlarının ilkin illərində mühitin təsirində olur. Düşüncələr, davranışlar və seçimlər ətraf mühitdən və cəmiyyətin müxtəlif qruplarından asılıdır. Sosial qruplar (dostlar, sinif yoldaşları) narkotik maddələrin istifadəsini normal bir davranış olaraq qəbul edirsə, bu, gəncləri həmin vərdişlərə yönəldir.
Düşüncəyə təsir edən digər bir faktor da mediadır. Narkotiklərin "cool" və ya "məşhur" bir həyat tərzinin bir hissəsi kimi təqdim olunması gənclərin bu cür maddələrə cəlb edilməsinə səbəb ola bilər”.
Leyla Məmişova deyir ki, narkomanların müalicəsində psixoloji faktor olduqca vacib və mərkəzi bir rol oynayır: “Narkotik asılılığı yalnız fizioloji bir problem deyil, eyni zamanda dərin psixoloji və emosional təsirləri olan bir vəziyyətdir. Narkotik maddələrə qarşı yaranan asılılıq, beyindəki kimyəvi dəyişikliklərlə yanaşı, şəxsin psixoloji vəziyyətinə, şəxsiyyətinə, həyat təcrübələrinə və davranışlarına da təsir göstərir. Narkomaniya insanların həyatlarında müəyyən emosional və psixoloji boşluqları doldurmaq, ağrıları və təzyiqləri azaltmaq məqsədilə istifadə etdiyi bir davranışdır. Bəzən insanlar narkotik maddələrə yalnız dərman kimi yanaşmır, eyni zamanda stress, narahatlıq, depressiya və digər emosional problemlərdən qaçmaq üçün istifadə edirlər. Bu səbəbdən narkotiklərin istifadəsi şəxsiyyətin formalaşdığı və emosional vəziyyətin şəkilləndiyi bir psixoloji xüsusiyyətdir. Belə vəziyyətlərdə psixoloji dəstək, bu asılılıqdan azad olmağı təmin etmək üçün əsas amildir. Odur ki, narkomaniyanın müalicəsi yalnız dərmanlarla məhdudlaşmamalı, həm də psixoloji dəstək və terapiya üsullarını əhatə etməlidir.
Narkomaniya müalicəsində psixoloji faktorlar yalnız asılılığın fiziki simptomlarını aradan qaldırmaqla kifayətlənmir, eyni zamanda şəxsiyyətin formalaşmasında və narkotiklərin istifadəsinin psixoloji səbəblərinin aradan qaldırılmasında vacib rol oynayır. Psixoterapiya, narkomanların müalicəsi üçün güclü bir vasitədir və narkomaniyadan azad olmağın yolunu açır. Yalnız fiziki müalicə ilə yanaşı, psixoloji dəstək və terapiya metodları narkotik asılılığını tam olaraq məğlub etməyə kömək edir”.
Həmsöhbətimiz hesab edir ki, narkomaniyanın müalicə mərkəzlərinə olan əlçatanlıq narkomanların reabilitasiya prosesinin uğuru və effektivliyi üçün əsas şərtlərdən biridir: “Narkomaniya yalnız fərdi problem deyil, həm də cəmiyyətin geniş təbəqələrinə təsir edən ciddi bir sosial xəstəlikdir. Bu səbəbdən, narkotik asılılığı ilə mübarizədə dövlətin fəal iştirakı çox vacibdir. Dövlətin müalicə mərkəzlərinə əlçatanlığı artırmaq məqsədilə atacağı addımlar, həm müalicə keyfiyyətini yüksəltməyə, həm də narkomaniyaya qarşı mübarizəni daha effektiv etməyə yönəlməlidir.
Əlçatanlıq məsələsi müalicə mərkəzlərinin coğrafi mövqeyindən başlayır. Bu mərkəzlərin yalnız böyük şəhərlərdə deyil, həmçinin ucqar bölgələrdə və regionlarda da fəaliyyət göstərməsi vacibdir. Dövlət, bu mərkəzlərin ölkənin müxtəlif bölgələrində yayılmasını təmin etməli, müxtəlif coğrafi ərazilərdə narkotik asılılığı ilə mübarizə aparmaq istəyən insanlara müalicə xidmətləri təqdim etməlidir.
Narkotik asılılığı müalicəsi maddi cəhətdən yüksək xərc tələb edən bir prosesdir. Bununla yanaşı, bir çox narkomanın maddi imkanları bu müalicələri qarşılamaya bilər. Müalicə mərkəzlərinin dövlət təminatında olması, eyni zamanda bu xidmətlərə müraciət edən şəxslərin heç bir iqtisadi maneə ilə üzləşməməsini təmin edəcəkdir. Bu, sosial bərabərliyin qorunmasına və müalicəyə ehtiyacı olan hər kəsin bu xidmətlərdən faydalanmasına imkan verəcəkdir.
Dövlət narkomaniyanın müalicəsinin əhəmiyyəti barədə geniş maarifləndirmə işləri aparmalıdır. Bəzi insanlar narkotik asılılığı barədə kifayət qədər məlumatlı deyillər və müalicə mərkəzlərinə müraciət etməkdən çəkinirlər. Dövlət bu müalicə mərkəzlərinin fəaliyyətini tanıtmaq, narkomanların müalicə oluna biləcəyi haqqında məlumat vermək və insanlar arasında bu mərkəzlərə müraciət etməyin normal və faydalı bir addım olduğu mesajını yaymalıdır. Sosial media və digər kommunikasiya kanalları vasitəsilə geniş təbliğat kampaniyaları həyata keçirilə bilər.
Müalicə mərkəzlərinin təsirli fəaliyyəti üçün yüksək ixtisaslı mütəxəssislərə ehtiyac var. Dövlət, psixoloqlar, psixiatrlar, sosial işçilər və digər mütəxəssislərin narkomaniya üzrə xüsusi təlimlərdən keçməsini təmin etməlidir. Bu, müalicə mərkəzlərində çalışanların peşəkar səviyyəsini artıracaq, müalicənin keyfiyyətini yüksəldəcəkdir. Eyni zamanda, dövlət tərəfindən mütəxəssislərin daha yaxşı şəraitdə işləməsi üçün təlim və əmək haqqı məsələlərinə də diqqət yetirilməlidir.
Müalicə mərkəzləri yalnız fiziki və psixoloji müalicə ilə kifayətlənməməli, həm də narkomanların müalicə prosesindən sonra yenidən cəmiyyətə inteqrasiya etmələrini təmin etməlidir. Dövlət işə qəbul proqramları, təhsil və sosial xidmətlər, mentorluq dəstəyi və sosial adaptasiya proqramları vasitəsilə narkomaniyadan sağalan insanlara dəstək olmalıdır. Bu, onların sosial və psixoloji rifahını bərpa etməyə, cəmiyyətə faydalı fərdlər kimi geri dönmələrinə kömək edəcəkdir”.
Klinik psixoloq sonda onu da dedi ki, narkomaniya yalnız asılı olan şəxsə deyil, həm də onun ətrafındakılara təsir edir: “Dövlət narkomanların ailələrinə də psixoloji dəstək verməlidir. Bu dəstək çərçivəsində narkomanın müalicə prosesində ailə üzvlərinin necə dəstək olacağına dair təlimatlar verilməli, onlara bu çətin dövrü aşmaqda kömək edilməlidir. Ailə və cəmiyyət dəstəyinin müalicə prosesində önəmli rolu vardır. Narkomaniyanın müalicəsinin əlçatan olması dövlətin sağlam cəmiyyət yaratmaq məqsədini güdməsi baxımından kritik əhəmiyyət daşıyır. Dövlətin bu sahədə atacağı addımlar, narkotiklərdən asılı olan şəxslərin müalicəyə müraciət etməsini asanlaşdıracaq, müalicənin keyfiyyətini artıracaq və cəmiyyətin narkomaniyaya qarşı mübarizəsini daha effektiv edəcəkdir. Dövlət narkotik asılılığının müalicəsi üçün yalnız fiziki xidmətləri deyil, həm də psixoloji və sosial dəstək tədbirlərini nəzərə alaraq, bu prosesin hərtərəfli və uzunmüddətli olmasını təmin etməlidir”.
Hazırladı: Fuad BİLƏSUVARLI
Stopnarkotik.az