“Məktəblərdə düzgün şəkildə maarifləndirmə işi aparılarsa, asılılığın faiz dərəcəsini aşağı salmaq olar”
“Asılılıqların nədən qaynaqlandığına baxsaq, burada üç səbəbi göstərə bilərik. Birincisi, sosial səbəbdir, yəni əsasən ətraf mühitin təsiri. İkincisi, psixoloji travamalardır. Üçüncüsü isə, genetik faktorudur”.
Bunu Stopnarkotik.az saytına açıqlamasında “Proqressiv Psixologiya” Mərkəzinin klinik psixoloqu, asılılığın müalicəsində (narkomaniya, qumar, alkoqolo, iqromaniya və s.) tətbiq olunan “12 Addım” proqramı üzrə mütəxəssis Heyran İbrahim bildirib.
Klinik psixoloq deyir ki, narkomaniyanın yaranma səbəbi ilk növbədə ailədən başlayır: “Məsələn, əgər ailədə narkoman varsa, uşaq bunu kopyalayır. Yaxud, çıxır çölə, görür ki, qonşusunda kimsə bunu edir, onda da maraq yaranır. Psixoloji tərəfdən bu uşaqdan niyə maraq yaranır? Çünki onun dolmayan bir boşluğu var.
Gəlin görək, bu gün övladımızla nə qədər ünsiyyətimiz var? Disfunksional ailələrdən çıxmış uşaqlarda bu problemləri görürük. Ən çox da yarımçıq, yaxud ata ilə ananın arasında münaqişə olan ailələrdə, o cümlədən valideynlərindən biri dünyasını dəyişən uşaqlarda da bu kimi hallara rast gəlirik. Yenə də deyirəm, ən çox disfunksional ailələrdə rast gəlirik. Bu da düzgün ünsiyyətin olmamasından qaynaqlanır.
Biz yenə də ünsiyyət probleminə qayıdırıq. Yəni uşaqla düzgün ünsiyyət olanda hər şey öz qaydasında olur.
Erkən yaşa toxunursunuz. Ümumiyyətlə, məktəb psixoloqları olmalıdır. Məktəb psixoloqları nəzarətdən keçməlidir ki, bu işi nə formada aparırlar?! Maarifləndirmə işi birinci növbədə məktəbdən başlamalıdır. Daha sonra universitetlərdə maarifləndirmə işləri apaılrmalıdır.
Bu gün çoxlu sayda psixoloqumuz var. Valideynlər hər hansı problem hiss etdikdə uşaqları psixoloq yanına aparsınlar; istər məktəbdə fəaliyyət göstərənlərə, istər də məktəbdən kənarda fəaliyyət göstərənlərə göstərsinlər. Yeniyetmənin boşluğu nə zaman yaranır? Yeniyetməlik çağında. Nədən yaranır? O zaman yaranır ki, uşaq özünün yalnız məktəbdən ibarət olduğunu hiss edir. Düşünür ki, “axı, mən təkcə dərslərdən, kitablardan, məktəbdən, hazırlıqdan ibarət deyiləm. Mənim çox gözəl rəsm çəkmək qabiliyyətim var. Mən futbolçu ola bilərdim…” Pasiyentlərim arasında elələri var, deyir ki, “Heyran xanım, mən futbolçu olmaq istəyirdim, topu əlimdən aldılar, dedilər sən vəzifə sahibi, həkim olacaqsan. Mənsə qandan qorxurdum. Bir adam demirdi ki, niyə qandan qorxursan? Səbəb nədir? Niyə həkim olmaq istəmirsən? Bunu mənə sevdirmirdilər. Şüuraltı şəkildə mən də özüm bilmədən onları cəzalandırmağa başladım ki, mən də sizə belə ziyan vururam”.
Yəni hər şeyin kökündə ünsiyyətsizlik, övladı tanımamaq dayanır. Sual verəndə ki, sən övladını tanıyırsan, deyir, bəli. Nə dərəcədə tanıyırsan? Sən övladına səhv etməyi icazə verirsənmi? Deyir, yox, o, səhv edə bilməz. Hansı kitabda yazılıb ki, insan səhv edə bilməz. Sən niyə uşaqlarını perfeksionist böyüdürsən?
Yəni asılılığın bir çox səbəbləri var. Onun üçün də biz həm sosial, həm psixoloji, həm də genetik faktora baxmalıyıq”.
Heyran İbrahim hesab edir ki, məktəblərdə psixoloqlar düzgün şəkildə atesstasiyadan keçirilməlidir: “Məktəb psixoloqlarının peşəkarlıq səviyyəsinə xüsusi diqqət ayrılmalıdır. Lazım gələrsə, hətta məktəblərdə klinik psixoloq da olmalıdır. Uşaqlarda bir deyil, bir neçə faktor görsənə bilər. Bəzən davranış pozuntuları olur. Belə uşaqlarda qarşıgəlmə, qarşıdurma problemi olur. Hiperaktivlik olur. Biz asılılığın kökünə baxaraq görürük ki, belə uşaqlarda keçmişdə psixoloji problemlər olub. Bu səbəbləri dəyərləndirmək üçün də düzgün şəkildə klinik psixoloqlara ehtiyac var. Ehtiyac olarsa, hətta psixiatra da yönəldilməlidir.
Yəni məktəblərdə düzgün şəkildə maarifləndirmə işi aparılarsa, asılılığın faiz dərəcəsini aşağı salmaq olar”.
Söhbətləşdi: Fuad BİLƏSUVARLI
Stopnarkotik.az