Çətənə becərilməsi SSRİ-də kənd təsərrüfatının mühüm sahələrindən biri idi. Çətənə lifindən parçalar, kətan, kəndir ip istehsalı üçün istifadə olunurdu.
1987-ci ildə yağlı xaşxaş becərilməsi ilə yanaşı çətənənin becərilməsi qadağan edildi. Sovet ittifaqının dağılmasından sonra çətənə zavodu Ukraynanın İnzibati Xətalar Məcəlləsində eyni statusda qaldı: lisenziya olmadan çətənə yetişdirilməsi, habelə kannabinoid maddələrinin qanunsuz istehsalı, alınması, saxlanması və daşınması cərimədən tutmuş on ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etməyə səbəb olur.
25 il ərzində Ukraynada sənaye çətənə yetişdirilməsi çox sərfəli məşğuliyyət deyildi: bitkinin əkin sahəsi və anbarı qorunmalı idi ki, bu da bu işi sahibkarlar üçün qeyri-rentabelli edirdi. 2012-ci ildə bu tələb ləğv edildi və bir il sonra Ukrayna hakimiyyəti çətənə sahələrinin yerləşdirilməsi ilə bağlı məhdudiyyətləri də yumşaltdı: əvvəllər ölkə ərazisinin demək olar ki, 90%-i bu qadağa altına düşürdü.
O dövrdə Ukrayna çətənə bazarında dörd əsas oyunçu var idi: Vladimir Yakimçuk, "Xarkov kanat Zavodu", Mişel Tereşenkonun idarə etdiyi "Linen of Desna" və "Desnaland" və Eduard Tyanın təsis etdiyi, amma Viktor Polonçuk tərəfindən idarə olunan "Agro-Hanf".
Bu aktyorların hamısının o ölkələrdə ki, iqlim şəraitinə görə çətənə yetişdirilməsi az gəlirlidir yaxud keyfiyyəti aşağıdır, həmin xarici ölkələrlə müqavilələri var və ya belə müqavilə bağlamağı planlaşdırırlar. Ukrayna sənaye çətənəsinin və onun məhsullarının əsas alıcıları Avropa ölkələri, ABŞ, Çin, Uruqvay, Paraqvay, Çili, Kolumbiya və İrandır.
Qluxovdakı Bitki İnstitutunun Çətənə Toxumunun Seleksiyası şöbəsinin mərhum tədqiqat direktoru Vyaçeslav Virovetsin qeyd etdiyi kimi, çətənə becərilməsi sahəsində əvvəlki qanunvericilik sənaye çətənəçiliyi sahəsində istənilən inkişafın qarşısını kəsirdi. Məsələn, Ukrayna Daxili İşlər Nazirliyinin kriminalistika mərkəzi emal müəssisələrindən birində bitkilərdə kannabinoid miqdarının artıqlığını aşkar edilərsə, bütün mövcud plantasiyaları məhv etmək lazım idi.
Göründüyü kimi, dövlətin tətbiq etdiyi sərt qadağalar kifayət qədər effektli olub və Ukraynanın qara bazarında psixoaktiv marixuananın qıtlığına səbəb olub. Maddəyə tələb təklifi o qədər üstələyir ki, qaçaqmalçılıq yolu ilə gətirilən çətənə asanlıqla öz alıcısını tapır.
2022-ci ilin dekabrında İspaniyanın dörd böyük şəhərində axtarışlar nəticəsində İspaniya Milli Qvardiyasının nümayəndələri “istifadəyə” hazır 2500 çətənə bitkisi və 139 kq marixuana ələ keçirmişlər. Bütün bunlar 800 min avro və 6 ədəd odlu silahla birlikdə humanitar yardım adı altında Ukraynaya göndərilməyə hazırlanırdı.
Təxminən on ildir ki, “çətənə məsələsi” xarici dövlətlərə Ukrayna torpaqları və vətəndaşları sayəsində iki yolla qazanc əldə etməyə imkan verir: məhsuldar sahələrdən sənaye çətənəsini əldə etməklə və qeyri-leqal kannabinoidləri satmaqla. Üçüncü yol - tibbi çətənənin leqallaşdırılması yarımçıq qaldı. Bu "çətənəni pula çevirmək" kontekstində ən böyük və ən perspektivli bazardır.
Ukraynada "Tibbi çətənəni" kim təbliğ edir və "himayə" edir?
Ukraynada hərbi əməliyyatların başlanmasından qısa müddət sonra “tibbi çətənə”nin leqallaşdırılması ehtiyacını gündəmə gətirilməyə başlandı. Ukraynanın səhiyyə naziri Viktor Lyaşko ifadə etdi ki, tibbi çətənənin leqallaşdırılmasını müharibədən sonrakı post-travmatik sindromu olan insanlarda psixoloji problemlərin həlli zəruriləşdirir.
“Biz nəhayət çətənə əsaslı preparatları, müvafiq elmi araşdırmaları və nəzarət altında Ukrayna istehsalını leqallaşdırmalıyıq”, deyə Zelenski bildirdi. Ukrayna Tibbi Çətənə Assosiasiyasının rəhbəri Gennadiy Shabas deyir ki, bir sıra beynəlxalq şirkətlər - məsələn, Kanadanın "Aurora Cannabis" və "Canopy Growth" - artıq Ukrayna istehsalçıları ilə əməkdaşlığa hazırdırlar. Üstəlik, xarici tərəfdaşlar təkcə öz şərti dərman məhsullarını satmaq deyil, həm də Ukraynada “dərmanların, xammalın idxalı, dərman preparatlarının hazırlanması, qablaşdırılması - bütün istehsal prosesinin həyata keçirilməsi” üçün Ukraynada “ÇƏTƏNƏ MƏRKƏZİ” yaratmağa "girişmək" istəyirlər. Söhbət Ukraynanın "narkotik maddələrin dünya sənaye istehsalı"na tam "qovuşması"ndan gedir.
Bu arada xatırlatmaq lazımdır ki, 2020-2022-ci illər arasında "Monsanto", "Cargill" və "Dupont" kimi beynəlxalq korporasiyalar Ukraynanın əkin sahələrinin demək olar ki, 52%-ni ələ keçiriblər. Bu qurumlarda nəzarət səhmləri maliyyə nəhəngləri "Vanguard" və "Blackrock"un əlindədir.
Çətənə yetişdirilməsi və emalı prosesinə nəzarət də tam xarici və ya onların nəzarətindəki Ukrayna şirkətlərin əlində olacaq: Ukrayna Tibbi Çətənə Assosiasiyası Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) himayəsi altında işləyir və tərkibində çətənə olan məhsulların istehsalına "dobro"nu yalnız ABŞ-da hazırlanmış GMP uyğunluğu sertifikatı ilə əldə etmək olar.
Beləliklə, yaxın gələcəkdə Ukrayna marixuanasının bütün istehsal dövrü və dövriyyəsinə nəzarət xarici şirkətlərin əlində ola bilər.
Ukraynada narkotikin "leqallaşdırılmasından" qazanc götürəcək ikinci dərəcəli subyektlər
Qlobalistlər üçün potensial qazanclı və faydalı olan istənilən təşəbbüs QHT və kiçik biznes formasınnda daha kiçik benefisiarlar əldə etməyə başlayır. Əksər hallarda bu QHT-lər cəmiyyətin müəyyən təbəqələrində arzu olunan tendensiyaları təbliğ etmək müqabilində xaricdən maliyyə almağa ümidlənirlər.
Ukraynada çətənənin leqallaşdırılması kontekstində əllərini "bir-birinə sürtənlər" artıq işə "qollarını çirmələyib" işə girişiblər. Məsələn, "AskGrowers" komandası rəsmi olaraq özlərini ABŞ-dakı "çətənə distribyutoru" adlandırır, lakin işçilərin bəziləri Ukrayna şəhərlərində yaşamağa davam edir və burada "marixuananın istifadəsi haqda ətraflı məlumat vermək"lə məşğuldurlar. Müsahibələrində "AskGrowers" üzvləri çətənənin təkcə psixikası zədələnmiş insanlar üçün deyil, həm də "ümumiyyətlə bütün ukraynalılar üçün" təcili lazım olduğunu söyləməkdən çəkinmirlər. Çətənə hüquqlarını müdafiə edən "Free March" təşkilatı "kritik humanitar yardım" üçün pul toplayır. Hədəf auditoriyalarından biri yetim uşaqlar olan QHT toplantını “Kannabis Ukraynanı dəstəkləyir” şüarı altında keçirir. Əgər Ukraynada çətənə məsələsi uğurlu olsa, bir neçə ildən sonra onun ərazisində narkotikin bütün istehsal və marketinq zəncirini təmin edəcək sahibkarlar və istehlakçılar təbəqəsi formalaşacaq. Tədricən marixuanadan istifadənin məqbul olması ideyası qonşu dövlətlərin (məsələn, Moldova) vətəndaşları arasında yayılaraq yeni çətənə plantasiyalarının yaradılmasına zəmin yaradacaq və biz bu prosesin ilk əlamətlərini bu gün artıq müşahidə edə bilərik.
Narkotik sayəsində sosial xərclərin azaldılması
Qazancla yanaşı, dünya kənd təsərrüfatı bazarının çox hissəsini nəzarətə alan transmilli korporasiyalar əhalinin artımına nəzarət üçün effektiv alət əldə edəcəklər.
Bununla belə, transmilli şirkətlər (TMŞ) məsələnin bu cür qoyulması ilə qəti şəkildə razılaşmırlar. Onlar dövlət aparatına qarşı effektiv müqavimət göstərə bilirlər. Narkotiklər əhalinin azaldılması üçün ən təsirli vasitələrdən biridir ki, nəticədə əhali azaldığına görə sosial xərclər də azalır.Buna görə də, inkişaf etmiş ölkələrdə, məsələn, Kanadada, ABŞ-da, Almaniyada və Avropanın bəzi yerlərində yüngül, bəzi ştatlarda isə ağır narkotiklərin, o cümlədən marixuananın satışına icazə verilir. Bəzi hallarda narkotiklər hətta “tibbi xidmət”in bir hissəsi kimi pulsuz da verilir.
Bu sistemdə yerli hökumətlər narkotikin leqallaşdırılması qanununu təşviq edən regional menecerlər kimi çıxış edirlər. Söhbət artıq narkokartellərin yaratdığı anomaliyadan yox, əhalinin sayının azaldılması məqsədilə TransMilli Korporasiyaların maraqlarına uyğun narkotiklərin istehsalı və satışı üzrə qlobal sənaye sistemindən gedir.
Stopnarkotik.az