Narkomaniya insanın daim narkotiklər haqqında düşündüyü, müvəqqəti "xoş hisslər" almağa və ya psixi narahatçılıqdan qurtulmağa çalışdığı bir vəziyyətdir.
Artıq eyforiya hissi yox, narkoman olub, ağrılarını kəsmək üçün narkoman hər şey edİr. Əxlaq sərhədlərini asanlıqla aşır, ailəsini məhv edir, cinayətkar olur…
Narkotik aludəçisinin şəxsiyyəti özünü mərkəzləşdirir və bədəni tükənir, nəticədə narkoman inanılmaz sürətlə ölümə yuvarlanır.
Günümüzdə, ən çox sınaq üçün narkotik təklif edən və edilən insanların təsiri altında olanlar məhz yeniyetmələrdir.
Yeniyetmələr arasında narkomaniyanın geniş yayılma səbəbi
Yeniyetmə özü hələ formalaşmış şəxsiyyət deyil, emosional cəhətdən qeyri-sabitdir və ətrafa çox maraqlıdır. Hər bir yeniyetmə öz yaşıdlarının gözündə yetkinlik, müstəqillik və nüfuz istəyir. Bu isə böyüyən insanda müxtəlif fəsadlar və zəiflik yaradır.
Yeniyetmələrdə narkotik istifadəsinin başlanğıcı, bir qayda olaraq, dostlar mühitində, klubda, çayxanada, diskotekada və s. baş verir. Maraq və qrupdan geri qalmamaq istəyi uşağı ölümcül addım atmağa sövq edir. Narkotik zəhərlənməsinin sistematik təbiəti axmaq marağı, narkomanları uçuruma aparır və nəticədə büdrəmiş yeniyetmə narkotikdən imtina fenomeni, kövrək eyforiya və primitiv “yüksək” keçidlə tanış olur. Beləliklə, sərt reallıqla baş-başa toqquşma baş verir.
Əksər hallarda yeniyetməlik dövründə narkomaniyanın kökündə yeniyetmənin şəxsi problemləri, həyat məqsədlərinin olmaması, savadsızlıq və həyatdan məmnunluq durur. Bununla da, həyatdan təbii şəkildə həzz almaq istəyi, öznüifadə zərərli yan təsirlərin çoxluğu ilə əvəz olunan xoş təcrübələrin süni induksiyası ilə əvəz olunur.
Yeniyetmələrin narkomaniyasının nəticələri
Narkotik yeniyetmənin yetişməmiş reproduktiv sisteminə, böyüklərdən fərqli olaraq, son dərəcə mənfi təsir göstərir. Heroin və yaxud digər oxşar narkotik qəbul edən hər üçüncü qızda isə menstruasiya dayanır, digər hallarda adətən menstruasiya pozuntuları müşahidə olunur. Yeniyetmələr narkotik asılılığı ilə - həm qızlar, həm də oğlanlar - sonsuzluğa səbəb olan və dölün deformasiyalarının inkişaf riskini artıran patoloji dəyişikliklər yaşayırlar. Zülal mübadiləsinin pozulması səbəbindən normal əzələ böyüməsi pozulur. İntoksikasiya nəticəsində qaraciyərin zədələnməsi və nevroloji pozulmalar baş verir. Psixika, iradi və emosional sahələr əziyyət çəkir. Yeniyetmələrin narkotik aludəçiliyi cinayətkarlığın artmasına da səbəb olur. Narkotik almaq məqsədilə pul "qazanmaq" üçün yeniyetmələrdə oğurluq, soyğunçuluq və fahişəliklə məşğul olma halları da baş verir.
Valideynlərin uşaqlarının narkotik istifadə etdiyinə dair xəbərdarlıq əlamətlərini necə tanıyacağını bilmələri vacibdir.
Yeniyetmə çevrəsini asanlıqla gizlədə bilər, lakin maddələrdən istifadəyə marağı gizlədə bilməz. Buna görə də, yeniyetmələrdə narkotik istifadəsinin əlamətləri, ilk növbədə, uşağın dərmanlara, farmakologiyaya və evdə ilk yardım dəstinə artan marağından ibarətdir. Uşaq hər hansı bir səbəbdən dərman qəbul etməyə, onlarla təcrübə keçirməyə, daha böyük dozada qəbul etməyə və ya iki fərqli dərmanı və ya digər maaddələri birləşdirməyə cəhd edə bilər.
İkinci əlamət uşağın davranışında qəfil və kəskin dəyişiklikdir. Uşaqlarda narkotik istifadəsi nəticəsində yaranan hiperaktivlik böyüklərə nisbətən daha qabarıq şəkildə özünü göstərir. Ona görə də uşaq əsəbiləşibsə, narahat olubsa və ya müəllimlərdən və başqalarından çoxsaylı şikayətlər alıbsa, yeniyetmənin dərman və ya narkotik saxlayıb-saxlamadığını və istifadə etməyini yoxlamaq lazımdır.
Əvvəlki hobbilərə marağın itməsi, məsuliyyətsizlik, pul və ya qiymətli əşyaların oğurlanması, itməsi kimi əlamətləri də nəzərə almalısınız.
Yeni başlayan narkomanın dərmanı əvəz edə biləcək hər hansı maddəyə və ya narkotikə çıxışını məhdudlaşdırmaq üçün narkomana yeni dozasını verə bilən "insanlar"la, ətrafı ilə əlaqə saxlamaq da imkan daxilində vacibdir.
Narkotikdən istifadənin hər hansı əlamətlərinin aşkar edilməsindən asılı olmayaraq, şəxsin narkoloqun qəbuluna getməsi üçün səy göstərilməlidir.
Emil MAQALOV,
Narkoekspert, Regional Sosial Təşəbbüslərə Dəstək İctimai Birliyinin sədri
