Sidik maddələrin yoxlanılması üçün seçim materialı hesab olunur. Çünki material kifayət qədər miqdarda asanlıqla əldə edilə bilər və adətən konsentrat şəklində ifraz olunan maddələri ehtiva edir.
Həm də nəzərə almaq lazımdır ki, sidikdə test maddəsinin və ya metabolitlərinin konsentrasiyası onun qandakı konsentrasiyasını və ya zərərli təsir dərəcəsini əks etdirməyə bilər. Bu, yalnız istifadə faktını göstərən bir əlamətdir. Testin nəticəsi klinik məlumatlar və bütün digər diaqnostik prosedurların nəticələri ilə birlikdə qiymətləndirilməlidir.
Orqanizmdən keyfiyyət və miqdarından aslı olaraq 1 dəfə istifadə halında sidikdə narkotik maddələrin mümkün aşkarlanması:
Maddə aşkarlama müddəti
Opiatlar və onların metabolitləri - 2 gün
Kokain metabolitləri - 2 gün
Kannabinoidlər (marixuana) bir neçə həftəyə qədər
Amfetamin - 2-3 gün
Metamfetamin - 2 gün
Az-çox da ola bilər.
Opiatlar
Narkomaniya ilə əlaqəli ən məşhur opiatlardan biri heroindir. Qanda sürətlə 6-asetilmorfinə metabolizə olunur, daha sonra morfinə və ya sidikdə ifraz olunan morfin qlükuronidə çevrilir. Tətbiq olunan kodein dozasının təxminən 10%-i eyni şəkildə daha sonra metabolizə olunan morfinə çevrilir. Buna görə də, kodein istifadə edən insanların sidikdə az miqdarda morfin, morfin qlükuronid və N-normorfin ola bilər. Morfinin qandan yarımxaricolma dövrü 2-4 saatdır. Sidikdə təxmini aşkarlanma müddəti 48 saatdır.
Amfetamin
Metamfetamin Amfetamin və metamfetamin mərkəzi sinir sistemi stimulyatorlarıdır. Tibbdə onlar piylənmə, narkolepsiya və hipotansiyonu müalicə etmək üçün istifadə olunur. Onlar adətən şifahi və ya venadaxili inyeksiya kimi istifadə olunur. Bu maddələrin stimullaşdırıcı təsirinə görə qeyri-qanuni paylanması və sui-istifadəsi var. Qanın yarımxaricolma dövrü 12 saatdır. Sidikdə aşkarlanmanın təxmini müddəti 2 - 3 gündür.
Kokain
Kokain təbii bir alkaloiddir və tez-tez narkotik istifadəsi ilə əlaqəli güclü mərkəzi sinir sistemi stimulyatorudur. Burun vasitəsilə inhalyasiya, siqaret çəkmə yolu ilə ağciyərlərə inhalyasiya və ya venadaxili inyeksiya yolu ilə bədənə daxil edilə bilər. Benzoilekqonin (kokainin əsas metaboliti) gündəlik sidikdə ifraz olunan kokain törəmələrinin ümumi miqdarının 35-54%-ni təşkil edir. Kokain və onun metabolitlərinin sidiklə ifrazı nazal tətbiqdən 20 dəqiqə sonra başlayır. Kokainin qanda 0,5 - 1,5 saatdır. Sidikdə kokainin aşkarlanması üçün təxmini müddət 6 - 8 saat, benzoilekqonin 2 gündür.
Marixuana (kannabinoidlər, marixuana)
Marixuana Cannabis sativa bitkisinin yarpaqlarından hazırlanmış bir preparatdır. Marixuananın psixikaya təsiri ilə əlaqəli əsas komponenti mərkəzi sinir sisteminə və ürək-damar sisteminə təsir edən delta-9-tetra-hidrokannabinoldur (delta-9-THC-9-karboksilik turşusu, THC). Test sistemi bu komponenti sidikdə aşkar etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Onun qandan yarımxaricolma dövrü 14-38 saatdır. THC son istifadədən sonra (istifadənin tezliyindən və müddətindən asılı olaraq) bir neçə həftəyə qədər sidikdə qala bilər, çünki o, yağ toxumasında saxlanılır. Marixuana tüstüsünün hətta passiv inhalyasiyası onun sidikdə görünməsinə səbəb ola bilər.
Emil MAQALOV,
Regional Sosial Təşəbbüslərə Dəstək İctimai Birliyi nin sədri, narkoekspert