Məlum olduğu kimi metadon bir sıra ölkələrdə heroin əvəzedicisi kimi ağır narkotik istifadəsinin əvəzedici terapiyasında istifadə olunur. Terapiya "Metadon proqramı" adlanır.
Maddə ilk dəfə 1937-ci ildə alman tədqiqatçıları Maks Bokmühl və Qustav Erhart tərəfindən difenilasetonitril və dimetilamin-2-xlorpropan istifadə edilərək sintez edilmişdir. Sintez daha sonra difenilbutansulfon turşusu istifadə edərək daha sadə bir üsula dəyişdirilmişdir. 1942-ci ildə eksperimental ağrıkəsici kimi istifadə edilən amidon dərmanının sənaye istehsalına başlanılmışdır.
Metadon xüsusilə mərkəzi sinir sisteminə və hamar əzələlərə təsir göstərir. O xüsusən də uzunmüddətli təsiri və daha uzun müddətli abstinensiya simptomları ilə digər opioidlərin əksəriyyətindən fərqlənir. Metadon abstinensiyası adətən təxminən bir ay davam edir, heroin abstinensiyasından daha ağırdır və müalicəsi çətindir, çünki müaicə zamanı metadon daha böyük dozada və daha uzun müddət tələb olunur.
Bəs narkotik istifadəçilərinin ağır narkotiklərdən uzaqlaşmaq üçün üz tutduğu ümid yeri olan metadon nə qədər zərərsizdir? Deyək ki, məsələ o qədər bəsit deyil. Çünki metadon ağır narkotiklərdən uzaqlaşmağa ümid versə də öz-özlüyündə heç də zərərsiz deyil. Təkbaşına metadon özü də kifayət qədər zərərlidir.
Metadon abstinensiya sindromu zamanı narahatlıq, göz yaşı axması, rinoreya, əsnəmə, tərləmə, üşütmə, əzələ ağrısı, göz bəbəyinin bərəlməsi, qıcıqlanma, bel ağrısı, oynaq ağrısı, zəiflik, qarın spazmları və yuxusuzluq kimi hallar yaşanır. Ürəkbulanma, anoreksiya, qusma, ishal, qan təzyiqinin artması və tənəffüs tezliyinin və ya nəbz tezliyinin artması da daxil olmaqla digər simptomlar da irəliləyə bilər. Abstinensiya simptomları və onların potensial sağlamlıq riskləri potensialı səbəbindən, metadon uzun müddət istifadə olunubsa, qəfil olaraq öz-özünə dayandırılmamalıdır. Bu halda, dayandırılması və təhlükəsiz abstinensiya müalicəsi üçün həkimə müraciət edin. Metadonun ümumi yan təsirlərinə sedative təsir, yuxululuq, başgicəllənmə, yorğunluq, şişkinlik, ürəkbulanma, qusma, eyforiya, halüsinasiyalar, tərləmə, çəki artımı, göz bəbəyinin quruması, quru gözlər, keçici səpki, öd yollarının diskineziyası, baş ağrısı, iştahsızlıq və inyeksiya yerində qıcıqlanma daxildir. Həmçinin depressiya, dərketmə pozğunluğu, oyanıqlıq, orientasiyanı itirmə, disforiya, yuxusuzluq, ağır arterial hipotenziya, ortostatik hipotenziya, taxikardiya, flebit, EKQ dəyişiklikləri, qlossit, qarın ağrısı, davamlı qəbizlik (metadon qəbul edən xəstələrin 17%-də), sidik tutulması, antidiuretik təsir, libidonun azalması, kişilərdə reproduktiv funksiyanın azalması (ejakulyatın həcminin azalması, toxum kisəciklərinin və prostat ifrazının azalması, serum testosteron səviyyəsinin azalması və s.), erektil disfunksiya, prolaktin səviyyəsinin artması, qadınlarda menstrual pozğunluqlar, müvəqqəti eşitmə itkisi, tinnitus, qulaq tutulması kimi təhlükəli yan təsirlərə də səbəb ola bilər. Metadon həmçinin qıcolmalar, bayılma, kardiomiopatiya, ürək çatışmazlığı, mədəcik fibrillyasiyası, ekstrasistollar, hepatit, qaraciyər sirrozu, anoreksiya, anafilaktik şok, ağciyər ödemi, geri dönən trombositopeniya, hipokalemiya, hipomaqnezemiya, böyrəküstü vəzilərin disfunksiyası, çaşqınlıq və bəzən ölümə səbəb ola bilən zəhərli meqakolon (davamlı qəbizlik səbəbindən) kimi təhlükəli yan təsirlərə səbəb ola bilər. HİV infeksiyası olan xəstələrdə metadon İİV virusların çoxalmasını sürətləndirir və İİV-a yoluxmuş hüceyrələr metadona məruz qaldıqdan sonra daha çox virus hissəcikləri buraxır. İİV-a yoluxmuş şəxslərdə uzun müddətli metadon istifadəsi limfosit sayının daha sürətli azalmasına səbəb olur və immun sistemini daha da zəiflədir. Xroniki metadon istifadəsinin simptomlarına relaksasiya, tənəffüs depressiyası, hiperqlikemiya, temperatur və qan təzyiqinin artması, bradikardiya, qəbizlik və öd yollarının spazmları daxildir. Bəzi hallarda metadon istifadəsi ümumi ağrı ilə əlaqələndirilir. Yuxu zamanı ürək dayanması baş verə bilər. Təsadüfi doza həddinin aşılması zamanı ölümcül koma halları tez-tez rast gəlinir. Metadon proqramlarında olan xəstələrdə qəfil ölüm riski onlarda çox artan yuxu apne sindromu ilə də bağlıdır. Uzun müddətli metadon istifadəsi dozadan asılı olaraq immunitetin azalmasına səbəb olur.
Yuxarıda sadalananlardan da gördük ki, metadon heç də məsum maddə deyil və kifayət qədər də zərərlidir. Belə olan halda təbiətdən verilmiş sağlam orqanizmə şüurlu şəkildə və bilərəkdən qəsd etməyə dəyərmi? Bilə-bilə ki, narkotik insan həyatını viran qoyur, öz həyatını, gələcəyini məhv etməyə dəyərmi? Başqalarının təcrübə etdiyini bizim də öz üzərimizdə təcrübə etməyimizə ehtiyac yoxdur.
Stopnarkotik.az