ABŞ Prezidenti Donald Trampın Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsini dayandırmaq üçün təşəbbüsləri ABŞ-də və beynəlxalq ekspert dairələrində geniş müzakirə mövzusuna çevrilib. Yeni il öncəsi bir çox amerikalı analitiklər və şərhçilər sual edirlər: Trampın vasitəçiliyi sülhə gətirib çıxara bilərmi?
Ekspertlərin böyük əksəriyyəti hesab edir ki, Vaşinqtonun sülh planı Putin tərəfindən qəbul edilməyəcək, çünki Kremlin hesablamalarına görə, Rusiya müharibədə üstün mövqedədir və onu davam etdirməyə qadirdir. Senator Marko Rubiyo 19 dekabrda Vaşinqtonda keçirdiyi mətbuat konfransında bildirdi ki, ABŞ tərəfi həm Moskvanın, həm də Kiyevin maraqlarını nəzərə almağa çalışır və sülh prosesində balans axtarır. Beləliklə, rəsmi təsdiqlənməsə də, noyabrın sonunda yayılan Tramp administrasiyasının sülh planı skeptiklər tərəfindən “aqressorun yumşaldılması cəhdi” kimi qiymətləndirildi. Lakin bir sıra ekspertlər Trampın təşəbbüslərini müharibəni dayandırmaq üçün yeganə real variant hesab edir.
Tarixçi və politoloq Anatol Liwen “Time” jurnalında yazır ki, plan Ukraynanın “ağrılı güzəştlərə” razı olmasını nəzərdə tutsa da, bu, Rusiya qarşısında kapitulyasiya demək deyil. Onun əsas arqumenti belədir: “Əgər bunu Ukraynanın tam təslim olacağına dair Rusiyanın ilkin ümidləri ilə müqayisə etsək, nəticəni Ukraynanın nisbətən qələbəsi adlandırmaq olar. Təxminən 80 faiz Ukrayna azad, müstəqil, yaxşı silahlanmış və Avropa İttifaqına inteqrasiya yolunda olacaq”.
ABŞ-nin Rusiya üzrə tanınmış mütəxəssisi Tom Qrəm isə “Foreign Affairs” jurnalında yazır ki, Kiyev heç vaxt Donbassdakı əraziləri verməyəcək, NATO perspektivindən vaz keçməyəcək və hərbi qüvvələrini təhlükəsizliyi təmin etmək üçün zəruri səviyyədən aşağı salmayacaq. Buna baxmayaraq, Qrəm hesab edir ki, Moskva və Kiyev arasında razılaşma mümkündür, əgər Tramp administrasiyası həm Ukrayna və Avropa tərəfdaşlarına, həm də Rusiyaya qarşı təzyiq alətləri tətbiq edərsə, həmçinin Kremlə müharibənin sonunda ABŞ ilə münasibətlərin normallaşacağı aydın perspektivi göstərərsə.
“Beləliklə, Kremlin ağır qərarlar qəbul etməsi sülh üçün əsas şərt olacaq”, – deyə Qrəm vurğulayır.
“The New York Sun” qəzetinin şərhçisi Konrad Blek isə Trampı sülh prosesinə başlamaqda tərifləyir. Blek qeyd edir ki, Tramp ikinci müddətində prezident seçiləndən əvvəl heç kim Ukraynadakı sülh mövzusunu qaldırmamışdı. Onun fikrincə, Trampın əsas uğurları arasında avropalı tərəfdaşların müdafiəyə xərclərini artırmaq, müasir silahların Avropaya satışını təşkil etmək və Ukraynaya hərbi yardımı təmin etmək var. Blek əlavə edir ki, Trampın növbəti addımı Putinə ultimatum vermək və əgər Kremlin ciddi danışıqlara girməsi təmin edilməzsə, Ukraynaya “Tomahawk” raketlərinin verilməsi ola bilər. Eyni zamanda, ikinci dərəcəli sanksiyalar Rusiyanın hərbi iqtisadiyyatına ciddi zərbə vuracaq.
ABŞ-nin keçmiş dövlət katibinin müavini Devid Kremer “Radio Free” ilə söhbətində Trampın sülh prosesində gözlənilməz sədaqətini vurğulayır, lakin bu prosesin uğurla nəticələnəcəyinə şübhə edir: “Yaxşıdır ki, Tramp müharibəni sona çatdırmağa çalışır və bu prosesdə əvvəlcədən gözlənildiyindən daha uzun müddət iştirak edir. Lakin əsas çətinlik ondadır ki, Putin müharibəni dayandırmaq istəmir, çünki özünü qalib hesab edir və Qərbdən daha möhkəm iradə göstərir. Bu şəraitdə Ukrayna kompromisə razı olsa da, Kremlin tələbləri kifayət etməyəcək”.
Kremer hesab edir ki, Tramp administrasiyasının ən yaxşı yolu Ukraynaya hərbi dəstək vermək, həmçinin Rusiyaya təzyiqi artırmaqdır. ABŞ artıq “Rosneft” və “Lukoyl” şirkətlərinə qarşı sanksiyalar tətbiq edib və əlavə tədbirlərə hazır olduğunu bildirib. Kremer əlavə edir ki, Trampın sədaqəti və gözlənilməzliyi prosesi proqnozlaşdırılmaz edir. ABŞ-nin keçmiş səfiri Stiven Payfer isə Tramp administrasiyasının sülh təşəbbüslərini doğru istiqamətdə hesab edir, lakin onun uğuruna iki əsas problem mane olur:
1. Prezident Tramp diplomatiya ilə ciddi təzyiqi birləşdirmir ki, Moskva danışıqlara ciddi yanaşsın.
2. Trampın məqsədi hər hansı bir qiymətə sülh əldə etməkdir və bunun ədalətli və davamlı olub-olmadığı onu çox da narahat etmir.
Kremlin reaksiyası da Trampın qarşısında dilemma yaratdı. Putinin köməkçisi Yuri Uşakov Mayamidə keçirilən Amerika-Ukrayna və Amerika-Rusiya konsultasiyaları zamanı müzakirə olunan sülh təkliflərini Moskva üçün qəbulolunmaz adlandırıb.
Beləliklə, Trampın təşəbbüsləri müharibəni dayandırmaq üçün müəyyən ümidlər yaratsa da, ekspertlər hesab edir ki, Putinin mövqeyi və Rusiyanın davranışı prosesin uğurla başa çatmasına ciddi maneələr yaradır. Sülhün əldə olunması üçün həm diplomatik, həm də hərbi və iqtisadi təzyiqin birləşdirilməsi zəruridir./azpolitika.info
